Geschiedenis van plaats en streek

Oorspronkelijk was Harfsen een buurschap dat tussen de Harfsensche Enk in het noorden en de Harfsensche Beek in het zuiden was gelegen.
Deze buurschap is een mooi voorbeeld van een esdorp. Een esdorp bestaat uit drie elementen: de es, het veld en de groengronden.
De es, in de Achterhoek enk genoemd, is een akkercomplex dat door middel van plaggen wordt bemest. Om de es lagen de woeste, onontgonnen gronden, waar men de schapen liet grazen en de plaggen voor de potstal stak. Door de plaggen, met schapenmest vermengd, vanuit de potstal op de enk te brengen, ontstond er vruchtbare landbouwgrond. In de loop der eeuwen zijn de enken op deze wijze tot meer dan een meter opgehoogd.
De groenlanden zijn gelegen in de vochtige beekdalen, die ongeschikt zijn voor landbouw.
Harfsen werd voor het eerst vermeld in de 14e eeuw. Uit die periode dateerde ook een kapel die rond 1860 is gesloopt. Harfsen vormde een zogenaamde marke, een collectief van vrije boeren dat de woeste gronden en de groenlanden beheert. Op de kadastrale kaart van 1832 staat de boerderij de Huurne al aangegeven. De naam van de boerderij is een variant op hoorn, wat hoekig stuk land betekent. Oorspronkelijk had het woord ook de betekenis van een groep erven onder een hoofderve. Een erve is een boerderij met volledig stemrecht in de markevergadering en vol aandeel in de markegronden. Andere betekenissen zijn weide en puntig stuk land. Gezien de ligging van de locatie tussen de enk en de woeste gronden, betreft het hier mogelijk een stuk land dat later is ontgonnen. Op de kadastrale kaart van 1832 valt uit de verkaveling op te maken dat de boerderij aan de rand van het ontgonnen gebied moet hebben gelegen.
Ten zuidoosten van de boerderij, richting de enk, is de verkaveling onregelmatig en kleinschalig, ten noordwesten hiervan, richting de woeste gronden, bevinden zich slechts enkele grote kavels waar verder ook geen bebouwing op aanwezig is. Het grootste deel van de te onderzoeken locatie valt binnen dit gebied.
Het huidige dorp Harfsen ligt meer naar het noorden. Dit dorp is ontstaan rondom de in 1883 gestichte school en het twee jaar later aangelegde stoomtramstation.
Vooral vlak na de Tweede Wereldoorlog maakte het dorp een sterke groei door en in 1956 werd dit dorp Harfsen genoemd, waar het voorheen als de Harfsensche School bekend stond.
Bron: rapport bureau ARC juli 2005